Phân biệt ban sởi và sốt phát ban: Hướng dẫn chi tiết, dễ hiểu cho mọi người

Nguyên nhân gây bệnh

Ban sởi

Ban sởi do virus sởi (Measles virus) gây ra, lây truyền qua đường hô hấp khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Virus sởi rất dễ lây lan và có thể gây thành dịch nếu không được kiểm soát tốt. Trẻ em chưa được tiêm phòng là đối tượng dễ mắc bệnh nhất.

Sốt phát ban

Sốt phát ban thường do các loại virus như Human Herpesvirus 6, 7 hoặc virus Rubella gây ra. Bệnh cũng lây qua đường hô hấp hoặc tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết của người bệnh. Tuy nhiên, mức độ lây lan và nguy hiểm thường thấp hơn so với sởi.

Triệu chứng lâm sàng

Ban sởi

Ban sởi thường diễn tiến qua 4 giai đoạn: ủ bệnh, khởi phát, phát ban và hồi phục.

• Giai đoạn ủ bệnh: Kéo dài khoảng 7-14 ngày sau khi tiếp xúc với virus. Người bệnh không có triệu chứng rõ ràng trong giai đoạn này.
• Giai đoạn khởi phát: Xuất hiện các triệu chứng như sốt cao, ho khan, chảy nước mũi, mắt đỏ và có thể có các đốm trắng nhỏ trong miệng (đốm Koplik).
• Giai đoạn phát ban: Ban đỏ xuất hiện sau tai, lan ra mặt, cổ, ngực, lưng và toàn thân. Ban có dạng sẩn, gồ lên mặt da, có thể gây ngứa và khi lặn để lại vết thâm trên da.
• Giai đoạn hồi phục: Các triệu chứng dần giảm, ban lặn theo thứ tự đã nổi và để lại vết thâm gọi là “vằn da hổ”.

Sốt phát ban

Sốt phát ban thường có triệu chứng nhẹ và tự khỏi sau vài ngày.

• Sốt: Trẻ bị sốt nhẹ hoặc sốt cao, thường kéo dài 3-5 ngày.
• Phát ban: Sau khi hạ sốt, ban đỏ hoặc hồng nhạt xuất hiện trên da, thường bắt đầu từ ngực, bụng rồi lan ra toàn thân. Ban mịn, không gồ lên mặt da và không để lại vết thâm khi lặn.
• Triệu chứng kèm theo: Có thể có sưng hạch, đau họng, chảy nước mũi, nhưng thường nhẹ và không kéo dài.

Phân biệt ban sởi và sốt phát ban

Việc phân biệt hai bệnh này dựa vào một số đặc điểm như sau:

Thứ tự xuất hiện ban:

• Ban sởi: Ban xuất hiện sau tai, lan ra mặt, cổ, ngực, lưng và toàn thân theo thứ tự.

• Sốt phát ban: Ban xuất hiện đồng loạt, không theo thứ tự cụ thể.

Đặc điểm ban:

• Ban sởi: Dạng sẩn, gồ lên mặt da, có thể gây ngứa và để lại vết thâm khi lặn.
• Sốt phát ban: Ban mịn, không gồ lên mặt da, không gây ngứa và không để lại vết thâm.

Triệu chứng kèm theo:

• Ban sởi: Sốt cao, ho khan, chảy nước mũi, mắt đỏ, đốm Koplik trong miệng.

• Sốt phát ban: Sốt nhẹ hoặc sốt cao, có thể kèm theo sưng hạch, đau họng, chảy nước mũi nhẹ.

⇒ Tham khảo thêm: Una Mộc Đơn – Hỗ Trợ U Xơ Tiền Liệt Tuyến Lành Tính Ở Nam Giới (Hộp 120 viên)

Biến chứng của ban sởi và sốt phát ban

Khi nói đến các bệnh truyền nhiễm như ban sởi và sốt phát ban, nhiều người thường nghĩ đây là những bệnh nhẹ và tự khỏi. Tuy nhiên, trên thực tế, nếu không được phát hiện sớm và chăm sóc đúng cách, cả hai bệnh đều có thể dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt là ở trẻ nhỏ, người già hoặc người có hệ miễn dịch yếu. Việc nắm rõ các biến chứng tiềm ẩn sẽ giúp mọi người nâng cao cảnh giác và chủ động hơn trong việc theo dõi sức khỏe.

Biến chứng của ban sởi

Ban sởi không chỉ là một bệnh sốt phát ban thông thường mà còn có nguy cơ gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, thậm chí đe dọa tính mạng nếu không được điều trị đúng lúc.

• Viêm phổi: Đây là biến chứng thường gặp nhất của bệnh sởi. Viêm phổi do virus sởi gây ra hoặc do bội nhiễm vi khuẩn. Tình trạng này có thể làm trẻ sốt cao liên tục, ho dữ dội, khó thở và mệt mỏi kéo dài. Nếu không điều trị sớm, trẻ có thể suy hô hấp nặng.

• Viêm tai giữa: Sởi làm giảm sức đề kháng của trẻ, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập gây viêm tai giữa. Trẻ sẽ có biểu hiện đau tai, sốt dai dẳng và có thể chảy mủ tai. Nếu để lâu, có thể ảnh hưởng đến thính lực.

• Tiêu chảy và mất nước: Một số trẻ mắc sởi bị tiêu chảy nhiều lần trong ngày. Điều này khiến cơ thể mất nước và điện giải nhanh chóng, gây suy nhược và làm chậm quá trình hồi phục.

• Viêm não: Đây là biến chứng hiếm gặp nhưng rất nguy hiểm. Viêm não do virus sởi có thể gây co giật, rối loạn tri giác, thậm chí hôn mê. Nếu không được can thiệp y tế kịp thời, có thể để lại di chứng thần kinh vĩnh viễn hoặc tử vong.

• Viêm loét giác mạc – nguy cơ mù lòa: Virus sởi có thể tấn công vào mắt, gây viêm loét giác mạc và để lại sẹo. Nếu tổn thương nghiêm trọng, thị lực sẽ bị ảnh hưởng vĩnh viễn.

• Suy dinh dưỡng: Sau khi khỏi bệnh, nhiều trẻ có thể biếng ăn, hấp thu kém và sụt cân. Nếu không được chăm sóc hợp lý, trẻ sẽ rơi vào tình trạng suy dinh dưỡng.

Biến chứng của sốt phát ban

So với sởi, sốt phát ban thường được đánh giá là lành tính hơn và hiếm khi gây biến chứng nghiêm trọng. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt, bệnh cũng có thể gây ra một số vấn đề sức khỏe cần lưu ý.

• Co giật do sốt cao: Trẻ nhỏ dưới 5 tuổi có thể bị co giật khi sốt cao đột ngột. Dù đa phần các cơn co giật này là lành tính, nhưng chúng có thể khiến phụ huynh hoảng loạn và cần được xử lý đúng cách để tránh tai nạn.

• Viêm hạch: Một số trẻ bị sốt phát ban có thể sưng đau các hạch bạch huyết vùng cổ, gây khó chịu, ăn uống kém.

• Viêm tai hoặc viêm phổi nhẹ: Trường hợp hiếm gặp, bệnh có thể dẫn đến viêm tai giữa hoặc viêm đường hô hấp dưới nếu hệ miễn dịch của trẻ yếu hoặc không được chăm sóc kỹ.

• Tái nhiễm hoặc kéo dài: Với một số virus nhất định (như HHV-6), sau khi sốt phát ban khỏi vẫn có thể tái kích hoạt khi cơ thể suy giảm miễn dịch, gây tái nhiễm nhẹ.

Điều trị ban sởi và sốt phát ban

Hiện nay, cả ban sởi và sốt phát ban đều chưa có thuốc đặc trị, việc điều trị chủ yếu là chăm sóc hỗ trợ để giảm triệu chứng, tăng sức đề kháng và ngăn ngừa biến chứng. Tuy nhiên, cách điều trị của hai bệnh có một số điểm khác nhau, tùy theo mức độ nghiêm trọng và biểu hiện cụ thể của từng trường hợp.

Điều trị ban sởi

Việc điều trị bệnh sởi cần được thực hiện cẩn thận và theo dõi sát sao, nhất là ở trẻ nhỏ. Cần phối hợp giữa nghỉ ngơi, dinh dưỡng và điều trị triệu chứng để cơ thể có thể chống lại virus hiệu quả.

• Hạ sốt đúng cách: Trẻ có thể được dùng thuốc hạ sốt như paracetamol theo hướng dẫn của bác sĩ. Không nên tự ý dùng aspirin vì có thể gây biến chứng nguy hiểm.

• Bổ sung vitamin A: Vitamin A được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo sử dụng trong điều trị sởi vì giúp tăng sức đề kháng và giảm nguy cơ biến chứng. Trẻ em bị sởi nên được bổ sung vitamin A liều cao trong 2 ngày liên tiếp theo đúng liều lượng tuổi.

• Chăm sóc mắt và da: Mắt đỏ, chảy nước mắt là triệu chứng thường gặp. Nên lau mắt cho trẻ bằng khăn sạch, tránh dụi mắt. Da nổi ban nên được giữ sạch, không bôi thuốc không rõ nguồn gốc để tránh kích ứng.

• Ăn uống đầy đủ: Trẻ nên ăn các món dễ tiêu, giàu dưỡng chất như cháo, súp, trái cây mềm. Cần uống nhiều nước để tránh mất nước và hỗ trợ đào thải độc tố.

• Theo dõi biến chứng: Nếu thấy trẻ có dấu hiệu khó thở, co giật, bỏ bú, sốt cao không hạ – cần đưa đến cơ sở y tế ngay.

• Cách ly tránh lây lan: Người mắc sởi nên được cách ly ít nhất 4–7 ngày sau khi phát ban để tránh lây cho người khác, đặc biệt là trẻ chưa tiêm ngừa.

Điều trị sốt phát ban

Vì sốt phát ban chủ yếu lành tính và tự khỏi, nên việc chăm sóc chủ yếu là theo dõi và làm giảm triệu chứng để giúp người bệnh cảm thấy dễ chịu hơn.

• Hạ sốt: Dùng thuốc hạ sốt như paracetamol theo đúng liều lượng. Kết hợp lau mát bằng nước ấm để giảm sốt tự nhiên. Tránh dùng khăn lạnh hoặc nước đá gây sốc nhiệt.

• Bổ sung nước và dinh dưỡng: Cần cho trẻ uống nhiều nước, có thể dùng nước điện giải để bù lượng nước mất do sốt. Ăn nhẹ nhàng, dễ tiêu như súp, cháo loãng, trái cây mềm.

• Theo dõi ban phát: Khi ban bắt đầu nổi, thường trẻ sẽ hạ sốt, đây là dấu hiệu bệnh đang lui. Tuy nhiên vẫn cần theo dõi sát vì đôi khi ban là dấu hiệu của một bệnh khác như rubella hoặc tay chân miệng.

• Không cần dùng kháng sinh: Vì bệnh do virus nên không dùng thuốc kháng sinh trừ khi có bội nhiễm vi khuẩn rõ ràng (ví dụ: viêm họng mủ, viêm tai giữa).

• Giữ vệ sinh cá nhân: Vệ sinh mũi, họng bằng nước muối sinh lý hàng ngày để tránh nhiễm trùng thứ phát. Không nên cho trẻ ra ngoài khi còn sốt để tránh lây lan.

Phòng ngừa

Phòng ngừa là cách hiệu quả nhất để tránh mắc phải các bệnh truyền nhiễm như ban sởi và sốt phát ban. Mặc dù hai bệnh này có thể có biểu hiện tương tự nhau, nhưng cách phòng ngừa sẽ có một số điểm khác biệt tùy theo nguyên nhân gây bệnh. Tuy nhiên, nhìn chung, giữ gìn sức khỏe, tăng sức đề kháng và hạn chế tiếp xúc với nguồn lây là những nguyên tắc cơ bản để bảo vệ bản thân và gia đình.

Tiêm phòng vắc xin đầy đủ – biện pháp bảo vệ hiệu quả nhất

Tiêm vắc xin là cách phòng ngừa quan trọng và có hiệu quả cao đối với bệnh sởi. Trẻ em cần được tiêm phòng đúng lịch và đủ liều để tạo miễn dịch chủ động, giúp cơ thể chống lại virus sởi một cách hiệu quả. Vắc xin sởi thường được kết hợp trong mũi tiêm phòng MMR (phòng sởi – quai bị – rubella) và được khuyến cáo tiêm từ 9 tháng tuổi trở đi, tùy theo chương trình tiêm chủng quốc gia.

Đối với sốt phát ban, hiện nay chưa có vắc xin phòng ngừa riêng biệt. Tuy nhiên, nếu nguyên nhân gây sốt phát ban là do virus rubella hay virus thủy đậu thì vắc xin rubella hoặc thủy đậu sẽ có tác dụng phòng bệnh. Vì vậy, việc đưa trẻ đi khám và tiêm ngừa đầy đủ theo đúng lịch khuyến cáo là rất quan trọng. Tiêm vắc xin không chỉ giúp trẻ khỏe mạnh mà còn góp phần ngăn ngừa sự lây lan trong cộng đồng.

Giữ gìn vệ sinh cá nhân và môi trường sống

Ngoài việc tiêm phòng, giữ vệ sinh cá nhân cũng là một yếu tố quan trọng để phòng tránh cả ban sởi và sốt phát ban. Trẻ em và người lớn nên thường xuyên rửa tay bằng xà phòng, đặc biệt là trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh hoặc sau khi tiếp xúc với người bệnh. Đây là thói quen đơn giản nhưng giúp ngăn ngừa sự lây lan của nhiều loại virus.

Môi trường sống sạch sẽ, thông thoáng và ít bụi bẩn cũng giúp hạn chế nguy cơ mắc bệnh. Phụ huynh cần vệ sinh đồ chơi, dụng cụ học tập, giường chiếu của trẻ thường xuyên. Việc lau chùi nhà cửa bằng dung dịch sát khuẩn định kỳ cũng là cách làm cần thiết, đặc biệt trong mùa dịch hay khi có người thân trong nhà đang mắc bệnh.